Wielki Piątek

Wielki Piątek w Kościele katolickim upamiętnieniem Męki Pańskiej

W Wielki Piątek Kościół katolicki nie sprawuje mszy św. W świątyniach celebrowana jest liturgia Męki Pańskiej, trwa adoracja krzyża, któremu oddaje się cześć przez uklęknięcie – jak Chrystusowi Eucharystycznemu. Jest to dzień postu ścisłego. Wielki Piątek męki i śmierci Jezusa Chrystusa na krzyżu jest dniem skupienia i powagi.

Z ołtarzy w świątyniach znikają kwiaty i świece, puste są tabernakula, a obrazy z wizerunkiem Chrystusa

są zasłonięte. „To także jedyny dzień w roku, kiedy Kościół nie sprawuje eucharystii. Liturgia Męki Pańskiej właściwie jest kontynuacją liturgii, która rozpoczęła w Wielki Czwartek. Stąd nabożeństwo zgodnie z mszałem rzymskim rozpoczyna się bez słów, bez znaku krzyża, i pozdrowienia. Ksiądz wchodzi i oddaje pokłon, cześć krzyżowi gestem prostracji, czyli po prostu leżeniem krzyżem”

Drugą częścią nabożeństwa jest liturgią słowa, w której naczelne miejsce zajmuje opis męki Pańskiej według św. Jana. „Tego dnia Kościół akcentuje przede wszystkim chwałę odkupienia przez krzyż, to że Chrystusa z miłości do człowieka przyjął haniebną śmierć, niż samo poniżenie, cierpienie jakie wiązało

się mękę i śmiercią na krzyżu” – powiedział duchowny.

Po liturgii słowa następuje adoracja krzyża przez pocałunek, uklęknięcie lub skłon. „Krzyż przypomina nam, że w ludzkim życiu istnieje również cierpienie, dobrowolne ofiarowanie się za bliźniego, przebaczenie, czy wreszcie miłość aż do końca” – Jedną z ważnych części liturgii Męki Pańskiej w Wielki Piątek jest rozbudowana modlitwa powszechna. Jej forma i tekst są znane od V wieku i w zasadzie niezmieniane. Mszał rzymski podaje dziesięć intencji. Pierwsza dotyczy całego Kościoła i jest prośbą o pokój, jedność i trwanie w wierze. W drugiej wspólnota Kościoła modli się za papieża, w trzeciej – za wszystkie stany Kościoła. Następnie wspomina się katechumenów, wszystkich wierzących w Chrystusa. W kolejnych, Kościół prosi o jedność chrześcijan, za żydów, niewierzących

w Chrystusa, niewierzących w Boga, rządzących państwami, chorych i cierpiących. „Poprzez modlitwę za cały świat, Kościół chce podkreślić, że Chrystus umarł za wszystkich, że nie jest zbawicielem tylko jakiejś wybranej grupy, tylko że Jego śmierć i zmartwychwstanie dotyczy wszystkich.

Po zakończeniu liturgii męki Pańskiej Ciało Chrystusa w postaci Najświętszego Sakramentu

w monstrancji zostaje przeniesione do symbolicznego Grobu Pańskiego, przy którym trwa adoracja do liturgii Wigilii Paschalnej. Tradycja jego strojenia wywodzi się ze średniowiecza. Od czasów Karola Wielkiego niemal w całej Europie trwał paraliturgiczny obrzęd składania pod kamienną płytą grobową samego krzyża lub Chrystusa w postaci eucharystycznej.

W niektórych kościołach składano w ten sposób krzyż, a w jego centrum puszkę z Najświętszym Sakramentem. Hostię w monstrancji nad wyobrażeniem Grobu Chrystusa po raz pierwszy wystawiono w kościele jezuitów w Monachium. W epoce baroku wprowadzono dodatkowo figurę zmartwychwstałego przykrytego całunem. W XVIII wieku zwyczaj zachował się tylko w Austrii, na Węgrzech, w Polsce oraz w południowych Niemczech. Nadawanie patriotycznego wymiaru Grobom Pańskim upowszechniło się na terenach dawnej Rzeczypospolitej w XIX w.

Zgodnie z wytycznymi zawartymi w Mszale Rzymskim, w kaplicy adoracji zwanej Grobem Pańskim „powinien być ołtarz, choćby przenośny, i tabernakulum do przechowywania puszek z Najświętszym Sakramentem”. Monstrancję wystawia się na ołtarzu lub na tronie, który powinien być umieszczony blisko ołtarza.

Ten sam tekst nakazuje, aby wszystkie elementy dekoracyjne i światła kierowały uwagę wiernych na Najświętszy Sakrament, który jest pamiątką śmierci i zmartwychwstania Chrystusa, a nie na figurę Chrystusa leżącego w grobie.

W Wielki Piątek w niektórych parafiach poza liturgią Męki Pańskiej celebrowane jest także nabożeństwo drogi krzyżowej. Pierwsze liturgiczne obchody Wielkiego Piątku odbyły się w starożytnej Jerozolimie. Wierni gromadzili się przed wschodem słońca przed kolumną biczowania, a później przy grobie, aby adorować drzewo krzyża.

Pierwsze opisy celebracji tego dnia pochodzą z VII w. Pierwszy typ liturgii sprawowany był przez papieża

w kościele św. Jana Jerozolimskiego i obejmował odczytanie opisu męki Pańskiej wg św. Jana, modlitwę powszechną i procesję z relikwiami krzyża.

Drugi typ liturgii sprawowany był w licznych kościołach lokalnych. Obejmował lekturę Pisma Świętego adorację krzyża i komunię św., konsekrowaną wcześniej. Upowszechnił się w średniowieczu w całej Europie. W późniejszych wiekach przenoszono Najświętszy Sakrament do Grobu Pańskiego. W XIX w. na terenach dawnej Rzeczypospolitej w kościołach miały one często wymiar patriotyczny. Zgodnie z Kodeksem prawa kanonicznego w Wielki Piątek katolików obowiązuje nie tylko wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych, ale także post ścisły, czyli trzy posiłki, przy czym tylko jeden do syta, a dwa – lekkie. „Prawem o wstrzemięźliwości są związane osoby, które ukończyły 14. rok życia, prawem zaś o poście są związane wszystkie osoby pełnoletnie, aż do rozpoczęcia 60. roku życia. Duszpasterze oraz rodzice winni zatroszczyć się o to, ażeby również ci, którzy z racji młodszego wieku nie związani jeszcze prawem postu i wstrzemięźliwości, byli wprowadzeni w autentyczny duch pokuty” – czytamy w Kodeksie prawa kanonicznego. Z obowiązku tego są zwolnieni chorzy. Kościół jednocześnie zachęca do przedłużenia postu

i wstrzemięźliwości aż do rozpoczęcia liturgii Wigilii Paschalnej.

W Wielki Piątek w Kościele powszechnym, czyli na całym świecie odbywa się doroczna zbiórka ofiar na Boży Grób w Jerozolimie.